Słowniczek trudnych pojęć użytych w raportach

Badanie jakościowe to rodzaj badania stosowanego m.in. w naukach społecznych, którego celem jest pogłębiona analiza danego zagadnienia u mniejszej liczby przypadków, celem wyczerpującego opisu i dogłębnego zrozumienia sposobu postrzegania tych osób, których badane zagadnienie czy doświadczenie dotyczy bezpośrednio. Badanie jakościowe realizuje powyższe cele poprzez gromadzenie, analizę i interpretację odpowiedzi na pytania o to, jak i dlaczego jednostka odbiera otaczającą ją rzeczywistość.

Defuzja poznawcza oznacza zdystansowanie się od tego, co pojawia się we własnym umyśle, czyli oddzielenie siebie od swoich myśli i uczuć. Dzięki temu można je zobaczyć takimi, jakimi są, czyli przemijającymi wrażeniami i potokami słów, a nie „faktami” o nas samych bądź rzeczywistości.

Depresja (inne określenia: zaburzenia depresyjne, epizod depresji dużej) – jest zaburzeniem nastroju. Objawy depresji mogą wahać się od łagodnych do bardzo nasilonych. Składają się na nie: obniżenie nastroju (smutek, przygnębienie), utrata zainteresowania aktywnościami, które wcześniej sprawiały przyjemność, niska samoocena, poczucie winy, mała wiara we własne możliwości, spowolnienie psychoruchowe, uczucie zmęczenia lub braku energii, bezsenność lub nadmierna senność, trudności w koncentracji, zmniejszenie apetytu lub przejadanie się, myśli, że lepiej byłoby umrzeć albo chęć zrobienia sobie krzywdy.

Kontekst emocjonalny to zakres, w którym zmiany w psychicznym funkcjonowaniu jednostki wskazują, że określonym informacjom i działaniom nadaje ona osobiste znaczenie i określoną wartość. Towarzyszące temu pobudzenie sygnalizuje, że zmiana ta jest dla jednostki istotna i zwykle pobudza ją do działania lub wzbudza automatyczne reakcje. 

Kontekst poznawczy to zakres, w którym zmiany w funkcjonowaniu jednostek obejmują procesy myślenia i użycia języka. Mogą one dotyczyć tworzenia i modyfikowania wiedzy o otoczeniu poprzez przetwarzanie odbieranych informacji z otoczenia: ich przechowywanie, przekształcanie i ponowne wprowadzanie do otoczenia w postaci konkretnych zachowań.

Kontekst społeczny to zestaw okoliczności kształtujących sytuację, która ma wpływ na jedną lub więcej osób wchodzących ze sobą w interakcje. Wspólne fizyczne i symboliczne środowisko danej grupy czy społeczności będzie podatne na oddziaływanie danej sytuacji, np. poprzez zmiany w zakresie częstości czy typu podejmowanych kontaktów społecznych.

Lęk uogólniony (inne określenia: zaburzenie lub zespół lęku uogólnionego) – postać zaburzenia lękowego charakteryzująca się występowaniem uporczywego i przesadnego lęku przed potencjalnym zagrożeniem (nieszczęściem), które może dotknąć daną osobę lub jej rodzinę. Towarzyszą mu trudne do opanowania obawy i zamartwianie się rozmaitymi wydarzeniami oraz sprawami, a także inne objawy, w tym zwłaszcza: napięcie, drażliwość, trudności w koncentracji i odprężaniu się, co upośledza funkcjonowanie dotkniętej lękiem uogólnionym osoby. Aby rozpoznać zaburzenie lękowe uogólnione, objawy te powinny trwać co najmniej 6 miesięcy.

Trauma to skrajnie stresujące wydarzenie, które przekracza zdolności danej osoby do radzenia sobie i adaptacji, takie jak działania wojenne, katastrofy, kataklizmy żywiołowe, wypadki komunikacyjne, bycie ofiarą napaści, gwałtu, molestowania, uprowadzenia, tortur, otrzymanie diagnozy zagrażającej życiu osoby.

Sformułowanie: X osób znajdowało się w grupie ryzyka klinicznego nasilenia depresji lub lęku uogólnionego, oznacza, że w pomiarach kwestionariuszowych oceniających nasilenie depresji lub lęku uogólnionego dany procent osób przekroczył określony w badaniach próg,  po którym wiemy, że dane nasilenie objawów wiąże się prawdopodobnie z występowaniem klinicznego nasilenia depresji lub zaburzenia lęku uogólnionego. Mówimy tu o ryzyku depresji, a nie o tym, że dana osoba ma depresję, ponieważ diagnoza depresji (zaburzenia depresyjnego) jest stawiana nie na podstawie kwestionariusza tylko diagnozy klinicznej przeprowadzonej przez specjalistę.

Uważność (mindfulness) definiowana jest jako nieoceniająca świadomość tego, czego się doświadcza w chwili bieżącej, włączając w to myśli, doznania, uczucia oraz świadomość otoczenia, połączona z postawą otwarcia, akceptacji i zaciekawienia.

Współczucie do siebie (samowspółczucie) to zdolność do bycia życzliwym, dobrym i  łagodnym wobec siebie w obliczu trudności, a także bycie wyrozumiałym wobec własnych błędów i słabości. Na tę współczującą postawę wobec siebie składają się zarówno zdolność do zauważenia własnego cierpienia (uważność), jak i zdolność do okazania sobie życzliwości i łagodności w trudnej sytuacji oraz umiejętność spojrzenia na dane bolesne przeżycie jako na doświadczenie, które jest także udziałem innych ludzi (wspólnota człowieczeństwa).

Zaburzenie adaptacyjne jest definiowane jako zakłócenie przystosowania w następstwie sytuacji stresowej, takiej jak poważna choroba członka rodziny, rozwód, utrata pracy/dochodów i inne zdarzenia, np. pandemia i jej konsekwencje. W związku z tym, aby je stwierdzić, potrzebna jest: obecność możliwego do identyfikacji psychospołecznego stresora (lub stresorów) oraz reakcji stresowej w postaci objawów nadmiernego zaabsorbowania tym stresorem lub też jego konsekwencjami, a także trudności w przystosowaniu się do danej sytuacji. Symptomy te trwają dłużej niż miesiąc i powodują istotne zakłócenie funkcjonowania osoby. 

Zasoby to grupa czynników i właściwości, jakie możemy aktywizować, świadomie lub nie, w przeżywanych wydarzeniach życiowych po to, by poradzić sobie z zaistniałą sytuacją, zachowując stan równowagi. Można wśród nich wymienić specyficzne dla jednostki czynniki biologiczne, psychologiczne i interpersonalne (zasoby osobiste), właściwości grup wsparcia czy innych sieci społecznych, do których przynależy osoba (zasoby społeczne), cechy środowiska fizycznego, przyrodniczego i cywilizacyjnego – które tworzą infrastrukturę życia jednostki – oraz szeroko rozumiane cechy kultury.

Zespół stresu potraumatycznego (PTSD) może wystąpić u osób, które doświadczyły lub były świadkami traumatycznego zdarzenia, takiego jak klęska żywiołowa, poważny wypadek, atak terrorystyczny. Dla PTSD charakterystyczne są następujące objawy: intensywne, niepokojące myśli i uczucia związane z traumatycznym doświadczeniem, nawroty wspomnień i koszmarne sny, nadmierna aktywność i unikanie myśli oraz osób związanych z wydarzeniem, negatywne myśli na temat siebie i świata, a także negatywny nastrój. 

Zespół stresu pretraumatycznego to zespół charakteryzujący się podobnymi objawami, co stres potraumatyczny (PTSD), takimi jak nawracające wizje zdarzenia traumatycznego czy unikanie za wszelką cenę bodźców, które mogą mieć choćby najmniejszy związek z tym wydarzeniem. Dotyczą one jednak nie zdarzenia traumatycznego, które już miało miejsce, lecz zdarzenia, do którego może dojść w przyszłości.